گسکت چیست؟

Gasket

درزبند یا گَسکِت (به انگلیسی: Gasket) یا به نادرستی پولک آب‌بندی، آب‌بندی مکانیکی است که برای پر کردن فضای میان دو جسم برای جلوگیری از نشت بکار می‌رود. درزبندها را معمولاً از راه برش دادن در صفحه‌های لاستیکی، فلزی، نمدی، مقوایی، فایبرگلاسی، سیلیکونی یا بسپاری می‌سازند. درزبندهای مربوط به کاربردهای ویژه ممکن است حاوی آزبست هم باشند¹.

یک قطعه کوچک و انعطاف پذیر است و برای جلوگیری از نشتی سیال بین دو سطح متصل به هم، مانند دو فلنج، قرار می گیرد. گسکت ها از مواد مختلفی بسته به نوع کاربرد و شرایط محیطی ساخته می شوند. برخی از مواد رایج برای ساخت گسکت ها عبارتند از: لاستیک، کاغذ، چوب پنبه، مس، فوم، فلز و غیره. فلنج ها نیز قطعاتی هستند که برای اتصال لوله ها یا شیرآلات به یکدیگر یا به دیگر تجهیزات استفاده می شوند. فلنج ها دارای شکل و اندازه های مختلفی هستند و با پیچ و مهره به هم محکم می شوند. برای اینکه بین دو فلنج که گسکت را در بین خود دارند، فشار مناسب ایجاد شود و نشتی جلوگیری شود، باید تعداد، اندازه و جایگاه پیچ و مهره ها را به درستی انتخاب کرد.

همانطور که گفتیم گسکت قطعه الاستیک است و برای درزبندی بین دو سطح که با فلنج ها به هم متصل شده اند، استفاده می شود. گسکت ها از مواد متنوعی تهیه می شوند که بر اساس نوع و شرایط کاربرد آن ها متفاوت هستند. مثلاً :

• برای سیالات سرد و کم فشار می توان از گسکت های لاستیکی یا کاغذی استفاده کرد،
• اما برای سیالات گرم و فشار بالا باید از گسکت های فلزی یا نیمه فلزی استفاده کرد.

گسکت ها از مواد مختلفی ساخته می شوند و بر اساس شکل و ظاهر آن ها، انواع مختلفی دارند.

برای مثال :

• گسکت تخت
• گسکت رینگی
• گسکت اسپیرال وند
• گسکت پوشش فلزی

از انواع رایج گسکت ها هستند.

برای انتخاب گسکت مناسب باید به نکات زیر توجه کرد :

نوع و خاصیت سیال جاری در لوله ها : بسته به نوع سیال و شرایط محیطی، باید گسکتی را انتخاب کرد که در برابر خوردگی، سمیت، دما و فشار مقاوم باشد. برای مثال :

برای سیالات خورنده یا سمی، باید از گسکت های فلزی یا نیمه فلزی که دارای پوشش ضد خوردگی هستند، استفاده کرد.

برای سیالات گرم یا فشار بالا، باید از گسکت های مسی یا فلزی که دارای خاصیت هدایت حرارتی و مقاومت مکانیکی بالا هستند، استفاده کرد.

اندازه و شکل فلنج ها :

بسته به نوع و اندازه فلنج هایی که قرار است به هم متصل شوند، باید گسکتی را انتخاب کرد که با آن ها هماهنگ باشد. برای مثال :

• برای فلنج های گردن جوشی که دارای شکل مخروطی هستند، باید از گسکت های رینگی که دارای شکل حلقوی هستند، استفاده کرد.
• برای فلنج های کور که دارای شکل تخت هستند، باید از گسکت های تخت که دارای شکل مستطیلی یا بیضوی هستند، استفاده کرد.

فشار و دمای کاری :

برخی گسکت ها ممکن است تحت فشار و دمای بالا یا پایین شکل و اندازه خود را تغییر دهند و باعث نشتی شوند. برای اینکه این اتفاق نیفتد باید گسکتی را انتخاب کرد که دارای قابلیت تحمل فشار و دمای کاری باشد. برای مثال :

برای فشار بالا یا دمای بالا، باید از گسکت های فلزی یا نیمه فلزی که دارای خاصیت تراکم پذیری و انبساط حرارتی کم هستند، استفاده کرد.

به علاوه، برای انتخاب گسکت مناسب باید به موارد زیر نیز توجه کرد :

سازگاری با فلنج ها : گسکت باید با جنس و شکل فلنج ها سازگار باشد و بتواند بین آن ها قرار گیرد. برای مثال، برای فلنج های فولادی، باید از گسکت های فلزی یا نیمه فلزی استفاده کرد و برای فلنج های پلاستیکی، باید از گسکت های لاستیکی یا فومی استفاده کرد.

ضخامت و اندازه گسکت : گسکت باید به اندازه کافی ضخیم باشد تا بتواند فضای خالی بین دو فلنج را پر کند و از نشتی جلوگیری کند. اما اگر گسکت بیش از حد ضخیم باشد، ممکن است باعث کاهش فشار در سیستم شود و یا باعث تغییر شکل فلنج ها شود. برای مثال، برای فلنج های کور، باید از گسکت های تخت با ضخامت کم استفاده کرد و برای فلنج های گردن جوشی، باید از گسکت های رینگی با ضخامت متوسط استفاده کرد.

روش نصب و تعویض گسکت : گسکت باید به روشی نصب و تعویض شود که از آسیب رسیدن به آن یا فلنج ها جلوگیری کند. برای مثال، برای نصب گسکت های رینگی، باید از ابزارهای مناسب استفاده کرد و برای تعویض گسکت های تخت، باید از مواد شیمیایی یا حرارتی برای جدا کردن آن ها از فلنج ها استفاده کرد.

گسکت ها از مواد مختلفی تهیه می شوند و بر اساس نوع مواد سازنده آن ها، به سه دسته اصلی تقسیم می شوند :

گسکت های غیر فلزی :

این نوع گسکت ها از مواد غیر فلزی مانند لاستیک، کاغذ، چوب پنبه، فوم و غیره ساخته می شوند.
این گسکت ها مزایایی مانند : قیمت پایین، انعطاف پذیری بالا، سازگاری با سیالات مختلف و نصب آسان دارند.
اما این گسکت ها معایبی مانند : عدم مقاومت در برابر دما و فشار بالا، عدم مقاومت در برابر خوردگی و سایش و عدم تراکم پذیری کافی دارند.
برای مثال، گسکت های لاستیکی برای سیالات سرد و کم فشار مناسب هستند، اما برای سیالات گرم و فشار بالا مناسب نیستند.

گسکت های فلزی :

این نوع گسکت ها از مواد فلزی مانند مس، فولاد، آلومینیوم و غیره ساخته می شوند.
این گسکت ها مزایایی مانند : مقاومت در برابر دما و فشار بالا، مقاومت در برابر خوردگی و سایش، تراکم پذیری بالا و هدایت حرارتی خوب دارند.
اما این گسکت ها معایبی مانند :  قیمت بالا، انعطاف پذیری پایین، عدم سازگاری با برخی سیالات و نصب دشوار دارند.
برای مثال، گسکت های مسی برای سیالات گرم و فشار بالا مناسب هستند، اما برای سیالات خورنده یا سمی مناسب نیستند.

گسکت های کامپوزیت :

این نوع گسکت ها از ترکیب مواد فلزی و غیر فلزی ساخته می شوند.
این گسکت ها مزایایی مانند : مقاومت در برابر دما و فشار بالا، انعطاف پذیری بالا، سازگاری با سیالات مختلف و تراکم پذیری بالا دارند.
اما این گسکت ها معایبی مانند : قیمت بالا، نیاز به ابزارهای خاص برای نصب و تعویض و عدم مقاومت در برابر خوردگی و سایش دارند.
برای مثال، گسکت های اسپیرال وند که از ترکیب فلز و چوب پنبه ساخته می شوند، برای سیالات گرم و فشار بالا مناسب هستند، اما برای سیالات خورنده یا سمی مناسب نیستند.